شاید دست‌یابی به این سوال که پل‌سازی از چه زمانی و توسط چه کسی آغاز شده مشکل باشد، ولی بدون شک انسان در هر دوره،با هر وسیله ممکن به مقابله با مشکلات و موانعی که طبیعت برایش به وجود آورده پرداخته و سعی نموده که با فکر و تدبیر خویش این موانع را برطرف نماید.

قطعاً از همان هنگام که بشر توانست برای گذر از جوی‌ها و رودخانه‌های کوچک،از ابتدایی‌ترین راه یعنی استفاده از تنه درختان سود جوید، می توان گفت که کار پل‌سازی آغاز شده است. چنین به نظر می‌رسد که انسان در مراحل بعدی، تجربیات گذشته را به کار گرفته و برای عبور از رودهای عریض و کم‌عرض و مسیل‌ها، این‌گونه چاره اندیشیده که در هنگام کم‌آبی و در وسط آن تکیه‌گاهی ساخته و تنه درختان بلند در سوی این ساحل و این تکیه‌گاه قرار دهد و بدین‌وسیله مشکل عبور و مرور را در این موارد حل نماید.

هر چند امروزه این پل‌های اولیه چوبی در برابر پل‌های عظیم صدها متری به نظر بازیچه و مضحک می‌آیند ولی همین چیز ساده قطعاً در تاریخ زندگی بشرنقش حیاتی داشته است.استان لرستان به وجود رودهای پرآب و مهمی چون سیمره، کشکان و سزار، یکی از غنی‌ترین شبکه آب‌های روان را به خود اختصاص داده است.

این استان همچنین بخش عظیمی از سلسله جبال زاگرس را به صورت رشته‌های موازی که جهت آن از شمال‌غرب به طرف جنوب‌شرق کشیده شده را در برگرفته است.لرستان از دیرباز در مسیر و تقاطع راه‌های فلات ایران به سمت جنوب و غرب قرار داشته است.

وجود دولت ایلام در جنوب و دولت ماد در شمال آن که هر کدام بخشی از این سرزمین را در اختیار داشته‌اند و ظهور دولت هخامنشی و ضرورت ارتباط بین این سه پایتخت(شوش، همدان، بابل) اهمیت خطه لرستان را افزایش داده است. در دوره ساسانیان راهی که اصفهان را به تیسفون مرتبط می‌نموده از شهر شاپور خواست و رودخانه کشکان عبور می‌کرده است.

راه‌های باستانی لرستان، منبع:مجله اثر، شماره 35،1382،ص:246.

لزوم دسترسی سریع و آسان و ارتباطات دائمی بین این مناطق، با وجود رودهای پرآب موجب احداث پل‌های عظیمی گشته که انسان را به شگفتی وا‌می‌‌دارد.پل‌هایی که مانند آنها در هیچ کجای دنیا وجود ندارد و می‌توان گفت که حاصل تعامل انسان با طبیعت اطراف هستند.استان لرستان با دارا بودن بیش از 90 پل تاریخی به "پایتخت پل‌های تاریخی جهان" معروف است.در ادامه جهت آشنایی به معرفی چند مورد از پل‌های معروف استان لرستان پرداخته می‌شود.

پل سی پله (کرودت)
مربوط به دوره ساسانی است و در شهرستان کوهدشت، بخش طرهان، دهستان طرهان غربی نزدیک روستای سرطرهان واقع شده است.پل در تنگترين بستر رودخانه سيمره، در محلي بنام سي پله (Sipela) واقع شده است.

اين پل در مسير يكي از راه‌هاي باستاني قرار داشته كه سبب ارتباط بین‌النهرین با ایران از مسیر كرمانشاهان ، ايلام و لرستان (طرهان) به ایران غربی بوده است. پل ياد شده داراي ۴ چشمه طاق بوده كه اكنون تنها دو چشمه طاق آن باقي است.

پهناي هر پا يه آن ۵/۶ متر و طول آن ۱۷ متر است. اندازه سنگ‌هايي كه در پايه به كار رفته ۶۰×۶۰×۱۰۰سانتيمتر و بعضي نيز بزرگترند. روي هريك از اين سنگ‌ها علامت مشخصي كنده شده است. مصالح بنا از گچ وسنگ است.

تصاویر جدید و قدیمی پل سی‌پله.

پل کشکان
در شهرستان چگنی و بر روی رودخانه‌ای با همین نام یعنی رود کشکان ساخته شده است. کاربرد این پل اتصال راه باستانی شهر شاپورخواست به مناطق غرب استان لرستان و سپس کرمانشاه بوده است.

در متون تاریخی به این پل اشاره شده و از آن با نام کژکی یاد شده است. طول پل حدود 320 متر و عرض هر یک از دو چشمه شرقی پل ۸۴۰/۲۳ متر است. پل دارای ۱۲ طاق پل بوده که متأسفانه سه دهنه از این طاق پل‌ها تخریب شده و مابقی طاق پل‌ها همچنان پابرجا هستند.

ارتفاع پل در بالاترین نقطه به ۲۶ متر و در کوتاه‌ترین قسمت آن ۱۰ متر می‌رسد. در خصوص پایه‌های این پل باید به این نکته اشاره کرد که پایه‌های پل با سنگ‌های بزرگ و تراش‌خورده ساخته شده‌اند. مواد و مصالح بنای پل از سنگ، گچ و آجر تشکیل شده است.

تصاویری از پل تاریخی کشکان

پل آجری (پل گپ)
در مرکز شهر خرم آباد وبرروی رودخانه گلال واقع شده و متعلق به دوره صفوی است. این پل دو قسمت شرقی و غربی شهر را به هم متصل کرده و دارای 24 چشمه طاق است و طول آن بیش از 350 متر، پنهای آن 8.5 متر و ارتفاع آن از کف رودخانه تا روگذر پل 8 مترمربع است.

مواد و مصالح آن در قسمت پایه ها از سنگ‌های تراشیده شده با ملات آهک و گچ و پایه‌های چشمه طاق‌ها از آجر ساخته شده است. بر سینه شمالی پل کتیبه‌های سنگی نصب شده است که با حروف مقطعه نوشته شده وبه عنوان طلسم معروف است.

بخش میانی پل و شاه نشین آن شباهت زیادی با شاه نشین پل خواجو در اصفهان دارد که در اثر سیل تخریب شده و مجدداً با سیمان مرمت شده است. این اثر ارزشمند در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده و منسوب به حسین خان والی لرستان است و در دوره قاجاریه به پل محسنیه معروف شد.

تصاویر قدیمی از پل گپ و ارتباط آن با محیط اطراف

پل شاپوری یا پل شکسته (عامل ارتباط لرستان و خوزستان(
در زبان لری به آن طاقه پیل اِشکه‌سه می‌گویند که یکی از شاهکارهای معماری دوره ساسانیان محسوب می‌شود و در ضلع جنوبی قلعه فلک افلاک در جنوب شهر خرم‌آباد واقع شده‌است.

پل شاپوری عامل ارتباط غرب استان لرستان (طرهان) با شرق و از آنجا به خوزستان و تیسفون (پایتخت ساسانیان) بوده‌است. این پل حدود ۲۳۰ متر طول و بیش از ۱۹ چشمه طاق داشته که در حال حاضر فقط ۵ چشمه طاق از آنها بر جای مانده‌است.

چشمه طاق‌های پل بصورت جناقی ساخته شده و سبک سازی پل در قسمت طولی پل در زیر روگذر پل صورت گرفته‌ و پایه‌های پل و موج شکن‌های آن به صورت لوزی شش ضلعی از سنگ ساخته شده‌است.

مصالح این پل از سنگ، ملات گچ و ساروج است. مصالح پل را سنگ‌های قلوه رودخانه‌ای و لاشه سنگ در چشمه طاق‌ها و از سنگ‌های پاکتراش در قسمت پایه‌ها استفاده گردیده‌است. کف پل سنگ‌فرش است. نوع سنگ‌فرش، سنگ بلوک قرمز است که در اثر فرسایش آب آسیب دیده‌اند.

تصاویری از پل شاپوری لرستان و ارتباط آن با طبیعت اطراف

 
پل دختر 
این پل به احتمال زیاد متعلق به دوره ساسانیان است و برخی دلیل نام‌گذاری آن را به پل‌دختر را منتسب دانستن پل به نام ایزد بانو آناهیتا می‌دانند.

این پل تاریخی در ورودی شهر پل‌دختر در جنوب استان لرستان قرار دارد و بنای آن در قرن چهارم هجری قمری مورد مرمت قرار گرفته است اما هم‌اکنون تنها یک دهانه از طاق‌های آن برجا مانده و آزاد راه خرم‌اباد - اندیمشک از زیر آن عبور می‌کند.

بی تردید این پل اهمیت ویژه‌ای در ارتباط بین مناطق جنوب با غرب و مرکز و شمال داشته و علاوه بر اتصال لرستان و ایلام، راه اصلی شاپور‌ خواست به جندی شاپور شهر قدیمی‌ خوزستان (دوره ساسانی) به شمار می‌رفته است.

ارتفاع تنها طاق برجای مانده پل ۱۸ متر از سطح آسفالت جاده و ۳۰ متر از آب رودخانه و عرض آن ۱۱،۳۰ متر است. جهت پل شرقی-غربی و طول آن ۲۷۰ متر است.

تصاویر از پل تاریخی دختر

پل گاومیشان
در جنوبی‌ترین نقطه لرستان و در نزدیکی مرز ایلام یعنی در حدود 30 کیلومتری شهرستان پلدختر واقع شده است. پل گاومیشان هم در سده چهارم هجری قمری و به دستور ابونجم بدر‌ابن حسنویه روی رودخانه پرخروش سمیرم ساخته شد.

جالب است بدانید عرض دهانه این پل به 33 متر و 20 سانتیمتر می رسد. اگر بخواهیم عرض دهانه این پل را با طاق کسری (ایوان مدائن) مقایسه کنیم آن وقت است که به اهمیت قوس و دهانه این پل پی می بریم. چرا که عرض دهانه طاق کسری حدود 25 متر است که همین موضوع طاق کسری را به دارا‌بودن بزرگترین دهانه معماری جهان معروف کرده است.

چگونگی  ساخت دهانه ای با این اندازه روی رودخانه خروشان سمیرم سوالی است که تنها معماران سده چهارم هجری ایران از پاسخ به آن باخبر هستند. طاق کسری روی زمینی صاف و هموار ساخته شده اما بنای تاریخی گاومیشان با زحمت زیادی روی رودخانه ساخته شده و همین موضوع اهمیت پل را بیشتر کرده است.

بنا به گفته برخی مورخان نامگذاری این پل به "گاومیشو" به جهت پرورش گاومیش در منطقه بوده است اما با توجه به اهمیت گاو در آیین مهر پرستی ممکن است این نام از آیین مهرپرستی ماخوذ شده باشد. این پل شاهکار معماری روی آب است و نباید به سادگی از کنار آن گذشت. پلی که 175 متر طول و 8 متر عرض دارد و ارتفاع آن به 21 متر می رسد.

تصاویر از پل تاریخی گاومیشان

پل کلهر
این پل در بخش معمولان از توابع شهرستان پل‌دختر واقع شده است و بلندترین و مرتفع ترین پل استان لرستان به حساب می آید. ارتفاع آن به 26 متر می رسد و به اعتقاد اهالی لرستان در هنگام نگاه کردن به آن کلاه از سر انسان به زمین می افتد.

پایه های آن بصورت بیضی شکل است و از ویژگی های آن می‌توان به وجود سکویی در داخل دو پایه اصلی پل نام برد که این سکو از 12 پله ساخته شده و کاربرد آن دقیقاً روشن نیست، ولی احتمالاً به عنوان پشت بند از آنها استفاده شده است. عرض این پل به 10 متر و طول آن به 151 متر می رسد.

اگر این پل را با آسمانخراش‌های امروزی مقایسه کنید متوجه خواهید شد که ارتفاع این پل به اندازه یک ساختمان 12 طبقه است. رنگ ملات پل در قسمت پایه‌ها متمایل به قرمز رنگ است که به علت ترکیب آن با یک نوع شن‌های قرمز رنگ و همچنین یک نوع گیاه به نام تره پی (Tarahpey) استفاده شده است.

کتیبه‌ای در قسمت غربی پل بر سینه کوه بالاتر از مسیر گذر روی پل به طرف شمال غربی آن به دستور بدر بن حسنویه نوشته شده است و قرینه آن در قسمت جنوب بر سینه کوه وجود داشته که متأسفانه به علت عملیات راه‌سازی تخریب گردیده است. این پل در ادوار مختلف مورد استفاده قرار گرفته است ولی بیشتر قسمت‌های آن مربوط به زمان بدر بن حسنویه (374 هـ .ق) است.

تصاویر از پل تاریخی کلهر

تصویری از سنگ نوشته تاریخی برجای مانده از پل کلهر